RYS HISTORYCZNY STOWARZYSZENIA ZALASOWIAN
Od 20 lat ważne miejsce w środowisku lokalnym w Zalasowej zajmuje Stowarzyszenie Zalasowian. W sierpniu 2001 r. w środowisku lokalnym wśród osób duchownych i liderów samorządowych pojawiły się pierwsze inicjatywny powołania Stowarzyszenia Zalasowian. Formalne i prawne koncepcje zawiązały w dniu 7 lutego 2002 r. Komitet Założycielski w składzie: Bernard Karasiewicz, Adam Papuga i Kazimierz Dębicki, który następnie dokonał wpisu do rejestru KRS w Tarnowie.
Najważniejsze zadania i cele Stowarzyszenia Zalasowian określone zostały w Statucie: praca nad rozwojem społeczności lokalnej w Zalasowej w zakresie kulturalnym, gospodarczym i turystycznym; zaznajamianie członków Stowarzyszenia i środowiska lokalnego z tożsamością lokalną, tradycjami miejscowymi, dziedzictwem kulturalnym i gospodarczym; aktywizacja społeczeństwa zalasowskiego w celu rozwijania ducha patriotyzmu, umiłowania i poszanowania wielopokoleniowego dorobku kulturowego; ochrona wartości rodziny i wspólnoty sąsiedzkiej; pielęgnowanie przyrody, krajobrazu, miejscowych zabytków i pomników przyrody; podtrzymywanie i upowszechnianie zwyczajów ludowych; współpraca z parafią, szkołą i organizacjami samorządowymi.
W historii Stowarzyszenia Zalasowian zapisało się 98 członków, którzy tworzą grupę ludzi zakochanych w kulturze lokalnej i aktywnie ją reprezentują i rozwijają. Znaczącą rolę przewodnią mają jednak prezesi i wybierani do Zarządu Stowarzyszenia liderzy.
W 20-letniej historii Stowarzyszenia Zalasowian zapisali swoją aktywność kolejni prezesi: Kazimierz Dębicki, Stanisław Stańczyk, Bernard Karasiewicz i Katarzyna Mróz.
O Wsi Zalasowa
Wieś Zalasowa, położona w gminie Ryglice na Płaskowyżu Tarnowskim, jest dużą wsią, graniczącą z 10 miejscowościami. Zajmuje powierzchnię ponad 26 km kwadr., zaś długość jej granic wynosi 33 km. Zamieszkuje w niej 3050 ludzi, w 820 domach. Zawiera 13 przysiółków, m.in. Stawiska, Piekło, Dolce, Świniogóra, Wolniki, Od Ryglic i inne. Obszar ten od zamierzchłych czasów pokrywała potężna Puszcza Karpacka, rozciągająca się od Karpat po Wisłę. Osada powstała w drodze karczowania puszczy przez pierwsze pokolenia osadników. Proces osiedlania odbywał się niezależnie od siebie w dwóch ośrodkach, w górę Wątoku od Szynwałdu i w miejscu obecnego centrum – Podkościela. Zwarte osadnictwo istnieje już na pewno od ostatniego ćwierćwiecza XIII wieku. Po ok. 70 latach oba ośrodki osadnictwa połączyły się.
Istnieje legenda o spustoszeniu osady przez Tatarów – wg badań dr Hebdy miało to miejsce podczas najazdu tatarskiego w 1287 roku.
Pierwsza historyczna wiadomość o Zalasowej pochodzi z dnia 22 czerwca 1362 roku, kiedy to Kazimierz Wielki, będąc w Tarnowie, wystawił dokument potwierdzający zakupienie przez niejakiego Rafała z Tarnowa części Zalasowej od Michała z Kielanowic. Odtąd każda wzmianka mówi już o Zalasowej jako całości, więc prawdopodobnie Spytek – syn Rafała kupił resztę i ród Leliwitów posiadł całość. Po śmierci Spytka wszystko przejął jego brat Jaśko z Tarnowa i wprowadził tzw. prawo niemieckie – dziedziczny urząd sołtysa oraz ławę wiejską. Jaśko erygował także w Zalasowej parafię. Pierwsze źródłowe potwierdzenie istnienia parafii pochodzi z roku 1416, wchodziła ona w skład prepozytury tarnowskiej. Własnością Leliwitów (najdalej wysuniętą na południe) wieś była do roku 1567, zaś od tego roku przez 1,5 wieku miała miejsce bardzo częsta zmiana właścicieli.
Od początku parafia jednowioskowa, w latach 1593-1594 straciła status samodzielności i włączona została do Kolegiaty Tarnowskiej jako „wikaria wieczysta”, w składzie dekanatu tarnowskiego. Status samodzielności parafia odzyskała w roku 1788 i jest nią do dzisiaj. Należała wówczas do dekanatu pilzneńskiego, by w roku 1892 wejść w skład dekanatu tuchowskiego. Pierwszym znanym z nazwiska proboszczem Zalasowej był Jakub z Wiślicy. Natomiast pierwszym znanym sołtysem – Jarosław Śluzowski. Pod koniec wieku XVI zlikwidowano w Polsce urząd sołtysa, zastąpił go wójt – człowiek miejscowy, mianowany przez właściciela wsi.
Posiadała wówczas wieś 2 folwarki: tzw. folwark sołtysi, od strony Szynwałdu, charakterystyczny dla wszystkich wsi na prawie niemieckim oraz od II poł. XV wieku folwark pański (Tarnowskich), znajdujący się na terenie obecnego centrum wsi.
Zachowały się rejestry poborowe z XVI wieku, z lat 1508, 1536, 1581. Wynika z nich, że wieś zamieszkiwało wówczas 70 kmieci uprawiających 33 łany, 9 zagrodników, 56 komorników oraz 11 rzemieślników różnej specjalności, w sumie ok. 140 rodzin, czyli ok. 600 mieszkańców. Wieś leżała w powiecie pilzneńskim, województwie sandomierskim.
Zalasowianie stają się znani w innych miejscowościach:w roku 1539 córka Stanisława Zalasowskiego, Katarzyna Malcherowa-Weiglowa została spalona na stosie w Krakowie za herezję, natomiast jej siostra Barbara Zalasowska była znaną w ówczesnym Tarnowie kobietą interesu. M. in. zakupiła Chyszów, a nieco później także część wsi Biała.
Istniały w przeszłości w Zalasowej 4 karczmy. Dochody z najsłynniejszej z nich, na Podkościelu (obecnie Karczmisko), stanowiły ponad 50% całych dochodów wsi. Chłopom zabronione było picie w obcych karczmach, jeśliby któryś się tego dopuścił, to „plagami karany będzie”.
W latach 20 XVIII w. weszła Zalasowa w posiadanie Sanguszków, którzy byli jej ostatnimi właścicielami, do pocz. XX wieku. Przed I wojną światową, w czasach Konstancji Sanguszko, wdowy po Eustachym, rozparcelowano folwark Sanguszków.
Po I rozbiorze wieś znalazła się w granicach Austrii. 11.IX.1772 odczytano z ambon proklamację Marii Teresy o objęciu władania, zaś 29.XII.1773 r. miał miejsce hołd homagialny – przysięga wierności nowej władzy.
W 1846 r. przetoczyła sie przez tarnowskie tragiczna „rabacja” Jakuba Szeli, nie omijając Zalasowej i okolic. Z rąk przybyłej z zewnątrz chłopskiej gromady zginął dzierżawca Feliks Jakubowski. Natomiast sami zalasowianie napadli na Ryglice, mordując 9 osób we dworze.
W roku 1869 powstała Gminna Kasa Pożyczkowa, wkrótce największa w powiecie tarnowskim, zastąpiona w roku 1903 przez Kasę Raiffeisen’a. Od 1924 r. funkcjonuje Kasa Stefczyka. W roku 1896 powstało Kółko Rolnicze a rok później Ochotnicza Straż Pożarna. Od pocz. XX wieku istnieje czytelnia Towarzystwa Oświaty Ludowej, zaś w 1911 powstaje koło PSL.
Szkoła
Pierwsza wiadomość o istnieniu szkoły w Zalasowej pochodzi z roku 1529 – istniała ona przez ok. 1,5 wieku jako szkoła parafialna, 1784 – zachowana wzmianka o istnieniu szkoły, 1843 – odrodzenie szkoły – ochronki dla dzieci. Od 1854 r. szkoła trywialna (trzyletnia), obecna jest jej kontynuacją. Od 1874 istnieje jako szkoła ludowa. Szczególnie zasłużonymi postaciami dla szkoły byli Franciszek Jaworski, Alojzy Dudzik, Wł. Zawada. Do I wojny światowej ok. 14 ludzi z Zalasowej uzyskało wykształcenie średnie i wyższe. W II RP powszechna szkoła 4-klasowa, w latach 30-tych szkoła powszechna 3-go stopnia, z klasami I-VII. Po II wojnie światowej szkoła podstawowa, obecnie podstawowa i gimnazjum.
Kościół
Pierwszy, drewniany kościół parafialny został w roku 1830 zniszczony przez wichurę. Wkrótce ks. Piotr Paszywka rozpoczął budowę nowego kościoła, przerwaną przez rabację chłopską w 1846 r. i następnie zakończoną w roku 1850. Jest to kościół istniejący do dzisiaj. Był jednak wielokrotnie remontowany, a za czasów proboszcza Andrzeja Muchy (1974-1983) został poważnie zmodernizowany i rozbudowany. Ze starej, drewnianej świątyni znajduje sie w nim ołtarz główny, ufundowany przez Szymona Oporowskiego w roku 1636 oraz chrzcielnica. Dawniej przy kościele znajdował się cmentarz, natomiast obecny pochodzi z początku XIX wieku.Szczególne zasługi dla wsi położyli w XIX wieku proboszczowie Franciszek Ząbecki oraz Michał Owsianka (likwidacja kurnych chat).W wieku XX zalasowianie mieli swój udział w przelewaniu krwi za Ojczyznę. Wiadomo o 3 mieszkańcach wsi walczących w polskich formacjach wojskowych na frontach I wojny światowej: Romanie Burzy i Romanie Bogdanowiczu w Legionach Piłsudskiego oraz Franciszku Baranie w II Brygadzie Hallera. Podczas II wojny światowej trzech zalasowian walczyło na Zachodzie: Stanisław Stańczyk i Franciszek Chajn (Monte Cassino), Stanisław Januś(obsługa polskiego lotnictwa we Francji). 31 sierpnia 1939 r. por. Franciszek Sambora, pochodzący z Zalasowej, pilotował przebazowanie Legionu Czechosłowackiego (organizowanego przez Ludvika Svobodę) z Bronowic do Leśnej na Białorusi. Podczas II wojny prowadził we wsi działalność ruch oporu ludowców, potem istniała komórka ZWZ AK. Prowadzono także tajne nauczanie na poziomie gimnazjalnym.
Do roku 1934 Zalasowa istniała jako samodzielna gmina jednostkowa, a następnie na 20 lat włączono ją do gminy Ryglice. Od roku 1955 do lipca 1960 była samodzielną Gromadzką Radą Narodową, a od lipca 1960 wspólną GRN z Szynwałdem. Od 1 stycznia 1973 wraca Zalasowa do gminy Ryglice.
31 sierpnia 2002 roku miał miejsce I Wielki Zlot Zalasowian ….